1 października 2023 r. w polskim prawie karnym wprowadzone zostanie wiele zmian, w szczególności odnoszących się do wysokości sankcji. Zmiany zostały wprowadzone pod koniec 2022 roku i pierwotnie przewidywały trzymiesięczne vacatio legis (większość przepisów miała obowiązywać od marca 2023 roku, za wyjątkiem przepisów dotyczących obligatoryjnego przepadku pojazdu mechanicznego albo jego równowartości, które mają wejść w życie po upływie roku od dnia ogłoszenia ustawy).
Najbardziej znaczącymi zmianami zdają są podniesienie górnej granicy kary pozbawienia wolności z 15 lat do 30 lat oraz likwidacja kary 25 lat pozbawienia wolności. W kodeksie karnym pojawi się także bezwzględne dożywotnie pozbawienie wolności bez możliwości ubiegania się o wcześniejsze zwolnienie. Prawo karne będzie dopuszczać je w przypadku popełnienia przestępstwa określonego typu, po wcześniejszym skazaniu na dożywotnie pozbawienie wolności albo karę więzienia w wymiarze 20 lat oraz jeżeli charakter i okoliczności czynu oraz zachowanie sprawcy wskazują, że jego dalsze pozostawanie na wolności może być niebezpieczne dla życia, zdrowia, wolności lub wolności seksualnej innych osób.
Ustawodawca przewidział także wyższe sankcje za przestępstwa takie jak: gwałt, przyjmowanie łapówek, rozbój, a także rozbój z użyciem broni, czy też umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (w przypadku dwóch ostatnich z ww. typów przestępstw maksymalny wymiar kary będzie odtąd na poziomie 20 lat pozbawienia wolności).
Nowelizacja wprowadza także nowe typy czynów zabronionych tj.:
- określone w art. 148a KK – przestępstwo przyjęcia zlecenia zabójstwa człowieka w zamian za udzieloną lub obiecaną korzyść majątkową lub osobistą,
- określone w art. 244c KK – przestępstwo uchylania się od wykonania obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązki,
- określone w art. 148 § 5 KK – przestępstwo przygotowania do zabójstwa,
- określone w art. 197 § 3 KK (typy kwalifikowane) – przestępstwo zgwałcenia dokonane z posłużeniem się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym albo wobec kobiety ciężarnej albo, gdy sprawca utrwalał obraz lub dźwięk z przebiegu czynu.
Z pewnością kontrowersyjną zmianą jest obniżenie zdolności wiekowej odpowiedzialności karnej. Nieletni, którzy po ukończeniu 14 lat, a przed ukończeniem 15 lat, dopuszczą się czynu zabronionego określonego w art. 148 § 2 lub 3 k.k., będą mogli odpowiadać na zasadach określonych w k.k., jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają oraz zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że stosowanie środków wychowawczych lub poprawczych nie jest w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego.
Wprowadzone w prawie karnym zmiany są stosunkowo szerokie i zmierzają w kierunku zaostrzenia reakcji wymiaru sprawiedliwości. Należy zauważyć, że dotyczą głownie sprawców najcięższych przestępstw. Czas pokaże w jaki sposób zmiany wpłyną na funkcję prewencyjną prawa karnego.